Dla milionów ludzi na świecie to niekwestionowany autorytet i najważniejszy przywódca religijny. Paus to w języku niderlandzkim papież.

O papieżu Franciszku powiemy paus Franciscus. Jego poprzednikiem był Benedykt XVI (Benedictus XVI), a jeszcze wcześniej mieliśmy „polskiego papieża” (Poolse paus) Jana Pawła II (Johannes Paulus II).

Papież stoi na czele Kościoła rzymskokatolickiego (Rooms-Katholieke Kerk). Oprócz tego jest biskupem Rzymu (Bisschop van Rome), następcą św. Piotra (opvolger van Sint Petrus) i głową państwa watykańskiego (staatshoofd van Vaticaanstad). Wierni mówią o papieżu często Ojciec Święty (Heilige Vader).

Pontyfikat (pontificaat) to okres sprawowania władzy przez jednego papieża. Aparat administracyjny papieża, czyli swego rodzaju „rząd Kościoła katolickiego” to Kuria Rzymska (Romeinse Curie). Nowego papieża wybiera Kolegium Kardynałów (College van Kardinalen) w trakcie konklawe (conclaaf).

Ojca Świętego można zobaczyć i posłuchać w trakcie publicznej audiencji w Watykanie (publieke audiëntie in het Vaticaan), prywatnych audiencji (privé-audiëntie) albo w trakcie niedzielnego błogosławieństwa (pauselijke zegen) „Urbi et orbi” z okna nad Bazyliką św. Piotra (Sint-Pietersbasiliek).

Czasem mówi się o kimś, że „jest bardziej papieski od papieża”. Oznacza to, że ktoś jest bardzo gorliwy w jakiejś sprawie, przesadnie pryncypialny i nieustępliwy w jakiejś kwestii. W języku niderlandzkim powiemy, że ktoś jest „roomser dan de paus” (czyli, że jest „bardziej rzymski niż papież”).

Rzeczownik paus łączy się w języku niderlandzkim, używanym poza Holandią także w północnej części Belgii (czyli we Flandrii), z rodzajnikiem określonym de. Mamy więc de paus. Liczba mnoga to pausen. Wymowę słowa paus znajdziemy między innymi TUTAJ.

Więcej słów dnia

4.04.2025 Niedziela.BE // fot. Fabrizio Maffei / Shutterstock.com

(łk)

Od pewnego czasu mówi się o niej coraz więcej, a rozwój tej technologii bardzo przyspieszył. Sztuczna inteligencja to w języku niderlandzkim kunstmatige intelligentie.

Słowo intelligentie, jak łatwo zgadnąć, oznacza inteligencję. Przymiotnik kunstmatige to sztuczny, sztuczna. Czasem w tym kontekście używa się też przymiotnika artificiële, podobnego do angielskiego artificial (w angielskim sztuczna inteligencja to właśnie artificial intelligence, czyli AI).

Naukowcy (wetenschappers), pracujący nad sztuczną inteligencją dążą do tego, by stworzone przez nich systemy były w stanie odwzorować (nabootsen) różnorakie ludzkie umiejętności (menselijke vaardigheden).

Sztuczna inteligencja wiąże się z systemami komputerowymi (computersystemen), algorytmami (algoritmen), logiką (logica) i rozumowaniem (redeneren). To rodzaj innowacji (innovatie), kojarzącej się jeszcze niedawno głównie z filmami science-fiction, ale dziś wkraczającej do życia codziennego.

Obecnie szybko rozwija się między innymi generatywna sztuczna inteligencja (generatieve kunstmatige intelligentie), oparta np. o duże modele językowe (grote taalmodellen). Popularnym zastosowaniem tego rodzaju sztucznej inteligencji jest np. ChatGPT.

Wyraz intelligentie jest w języku niderlandzkim, podobnie jak polska inteligencja, rodzaju żeńskiego i łączy się rodzajnikiem określonym de. Mamy więc de kunstmatige intelligentie.

Wymowę wyrażenia kunstmatige intelligentie znajdziemy między innymi TUTAJ.

Więcej słów dnia

3.04.2025 Niedziela.BE // fot. Shutterstock, Inc.

(łk)

W ubiegłym roku w Belgii w wyniku potrąceń przez pociągi zginęło 5 osób. Przypadków bezprawnego wejścia na tory były jednak setki, co doprowadziło do licznych opóźnień.

Jak poinformowała spółka Infrabel, odpowiedzialna za belgijską infrastrukturę kolejową, w ubiegłym roku trafiło do niej 646 oficjalnych zgłoszeń, dotyczących ludzi chodzących po torach. To o 2% więcej niż rok wcześniej, czytamy na łamach dziennika „Het Laatste Nieuws”.

Czasem skutki takich incydentów są tragiczne. Oprócz pięciu ofiar śmiertelnych w 2024 r. w wyniku zderzeń z pociągami trzy osoby zostały poważnie ranne. Pod tym względem sytuacja była podobna do tej z 2023 r. Wtedy na torach również zginęło pięć osób, a poważnie rannych były cztery.

Wejścia na tory skutkują często tym, że pociąg musi gwałtownie hamować, a to z kolei dezorganizuje ruch. Przekłada się to na duże opóźnienia, także innych pociągów.

Zsumowana długość opóźnień pociągów spowodowana wejściami na tory wynosiła w ubiegłym roku dziennie średnio aż 11 godzin. W skali całego roku to kilka tysięcy godzin opóźnień...

Około połowa zgłoszeń wtargnięć na tory dotyczy sytuacji na dworach kolejowych. Często zdarza się, że ktoś wybiera drogę „na skróty” i zamiast np. przejść na sąsiedni peron podziemnym przejściem decyduje się na przejście przez tory. Takie nieodpowiedzialne zachowanie może mieć tragiczne skutki.

Najwięcej przypadków wtargnięć na tory odnotowano w ubiegłym roku w maju i w sierpniu, czytamy w „Het Laatste Nieuws”. Do takich sytuacji przeważnie dochodzi w godzinach wieczornego szczytu, a więc pomiędzy godz. 17:00 a 19:00.

4.04.2025 Niedziela.BE // fot. Shutterstock, Inc.

(łk)

W roku akademickim 2023/2024 we Flandrii, a więc w północnej, niderlandzkojęzycznej części Belgii, dyplom licencjacki studiów pielęgniarskich uzyskało jedynie około 1,5 tys. absolwentów.

To aż o 40% mniej niż sześć lat wcześniej, poinformował flamandzki dziennik „Het Nieuwsblad”. Także trzyletnie szkoły zawodowe, przygotowujące do wykonywania zawodu pielęgniarki lub pielęgniarza, cieszą się obecnie mniejszym zainteresowaniem niż jeszcze kilka lat temu.

Jeremie Vaneeckhout, poseł flamandzkiego parlamentu regionalnego z ramienia partii Groen (Zieloni), skomentował te dane jako „dramatyczne dla przyszłości systemu ochrony zdrowia we Flandrii”. Słowa parlamentarzysty zacytowano na stronie internetowej dziennika „Het Laatste Nieuws”.

Belgijskie społeczeństwo, podobnie jak społeczeństwa większości zamożnych państw szeroko rozumianego Zachodu, szybko się starzeje. Przybywa seniorów, wymagających opieki pielęgniarskiej, zarówno w szpitalach, jak i w domach spokojnej starości. Także zapotrzebowanie na opiekunów osób starszych mieszkających nadal samodzielnie jest coraz większe.

Zawód pielęgniarza lub pielęgniarki nie jest jednak w opinii wielu młodych ludzi, decydujących o kierunku dalszego nauczenia, bardzo atrakcyjny. Wynagrodzenia często nie są satysfakcjonujące, a praca pielęgniarki lub pielęgniarza jest trudna i wymagająca.

Fakt, że studia i szkoły pielęgniarskie kończy we Flandrii coraz mniej absolwentów, jest zatem niepokojący. Już teraz w domach opieki i szpitalach dochodzi czasem do incydentów, w których pokrzywdzeni są seniorzy, którym nie zagwarantowano należytej opieki pielęgniarskiej. Jeśli pielęgniarek będzie jeszcze mniej, to do tego rodzaju sytuacji może dochodzić coraz częściej.

4.04.2025 Niedziela.BE // fot. Shutterstock, Inc.

(łk)