W tym roku mija 229. rocznica uchwalenia Konstytucji 3 Maja – pierwszej w nowożytnej Europie i drugiej, po amerykańskiej na świecie spisanej ustawy zasadniczej.

Konstytucja została uchwalona 3 maja 1791 roku. Za jej autorów uważa się króla Stanisława II Augusta Poniatowskiego, wielkiego marszałka litewskiego Ignacego Potockiego oraz ks. Hugona Kołłątaja, duchownego i filozofa.

Uchwalona konstytucja czerpała inspirację z europejskiego Oświecenia oraz amerykańskiej konstytucji z 1787 roku. Twórcy polskiej ustawy zasadniczej uznawali, że rząd musi służyć dobru całego narodu. Na dokument składało się 11 artykułów. Pierwszy z nich określał religię rzymskokatolicką jako dominującą, zapewniając jednocześnie wolność wyznania i praktyk wyznawcom innych religii. Z kolei artykuł V Konstytucji, dzielił władzę na ustawodawczą, wykonawczą i sądową. Dwuizbowy Sejm uchwalał prawa, władza wykonawcza pozostawała w rękach króla i Straży Praw, sądownicza zaś była w ręku niezawisłych sądów.

Konstytucja 3 maja znosiła Liberum veto, umożliwiające wstrzymanie uchwalenia ustawy przez sprzeciw choćby jednego posła - odtąd wszystkie decyzje miały zapadać większością głosów. Król nie miał sankcji ustawodawczej. Królewskie decyzje, by stały się obowiązującym prawem, musiały być podpisane przez właściwych ministrów, którzy z kolei odpowiadali przed Sejmem.
Powstała nowa forma parlamentu, Sejm Gotowy, do którego posłowie byli wybierani na dwa lata i w każdej chwili mogli być powołani na obrady. Co 25 lat miał się zbierać Sejm Konstytucyjny dla dokonania przeglądu konstytucji i wprowadzenia w niej zmian. Utworzono armię narodową, a Konstytucja objęła opieką rządu chłopów. Uchwalony wcześniej w kwietniu 1791 roku przywilej Prawo o miastach, uznany za integralny z Konstytucją - dawał mieszczanom prawo do posiadania majątków ziemskich, zajmowania stanowisk oficerskich i stanowisk w administracji państwowej oraz prawo nabywania szlachectwa.

Konstytucja 3 Maja była odbiciem polskiego ducha, który umożliwił polskiemu narodowi przetrwanie 123 lat rozbiorów, a następnie długich lat represji komunizmu. 3 maja był świętem państwowym aż do 1939 roku. Do końca II wojny światowej oraz w czasach Polski Ludowej obchodzenie Dnia Konstytucji było zabronione, jednakże rocznica ta co roku stawała się pretekstem do masowych manifestacji antykomunistycznych. Obecnie Konstytucja 3 Maja traktowana jest przez Polaków jako jedno z najbardziej przełomowych wydarzeń historycznych w dziejach Polski.

Jan Matejko "Konstytucja 3 maja 1791 roku" | Animacja

"Żywy Obraz" Jana Matejki z okazji uchwalenia Konstytucji 3 Maja

03.05.2020 Niedziela.BE // źródło:  Biuro Rzecznika Prasowego, Ministerstwo Spraw Zagranicznych, Warszawa (03.05.2016) // tagi: Konstytucja 3 Maja, Polska Konstytucja, niedziela.nl

(msz/kmb)

Z pochodami kojarzy się raczej 1 maja, czyli Święto Pracy, a nie rocznica uchwalenia Konstytucji 3 Maja. Jednak lata temu i tego dnia organizowano przemarsze ulicami miast.

Można to wszystko zobaczyć na zdjęciach, które przechowuje Narodowe Archiwum Cyfrowe. W jego zasobach znajdują się fotografie sprzed II wojny światowej i starsze. Dzięki temu każdy może się przekonać, jak 3 maja świętowano na przykład w 1916 roku.

To były nie tylko „statyczne” uroczystości. Organizowano także parady wojskowe i pochody.

Co do samego święta, to - przypomnijmy - jest ono starsze niż może się wydawać. Po raz pierwszy rocznicę uchwalenia Konstytucji zorganizowano już w 1792 roku. W czasie zaborów świętowanie tego dnia było zakazane, a karą była nawet zsyłka w głąb Rosji.

Sytuacja zmieniła się w latach 1916-1918. Wtedy Polacy świętowali coraz odważniej, a po odzyskaniu niepodległości w 1918 rocznica przyjęcia Konstytucji 3 Maja została uznana za święto narodowe.

W czasie wojny Niemcy nie pozwalali na czczenie rocznicy. Po wojnie święto nie wróciło. Zostało zniesione w 1951 roku.

Już na dobre Święto Narodowe 3 Maja przywrócono ustawą z 6 kwietnia 1990 r.

03.05.2022 Niedziela.BE // źródło: News4Media // fot. Narodowe Archiwum Cyfrowe (NAC)

(em/kmb)

Dzień Flagi Rzeczypospolitej Polskiej został ustanowiony 20 lat temu. Nadal niewiele osób wie, dlaczego wybór padł na 2 maja.

- Polskie barwy narodowe po raz pierwszy zostały uregulowane w uchwale Sejmu Królestwa Polskiego z 7 lutego 1831 r. Zgodnie z ustawą z 1980 r. o godle, barwach i hymnie Rzeczypospolitej Polskiej oraz o pieczęciach państwowych flaga RP składa się z dwóch poziomych pasów równej szerokości, białego u góry i czerwonego u dołu, w proporcjach 5:8. Fladze państwowej należy się szacunek. Eksponowana publicznie musi być czysta, nie może być pomięta lub postrzępiona. Nie wolno umieszczać na niej żadnych napisów i rysunków. Nie może dotknąć podłogi, ziemi, bruku lub wody. Flagą nie oddaje się honorów żadnej osobie, nie pochyla się jej przed żadną inną flagą lub znakiem – przypomina Senat i tłumaczy, że nasze barwy narodowe wywodzą się z barw herbu Królestwa Polskiego i herbu Wielkiego Księstwa Litewskiego.

Biel to pochodna bieli orła w polskiego godła i Pogoni – rycerza galopującego na koniu co jest godłem Litwy. Czerwień jest także obecna w obu symbolach. - Kolor biały symbolizuje łagodność, przyjaźń i dobrobyt, a czerwony – krew, czyli walkę o suwerenność, niepodległość – dodaje Senat.

Flaga czy orzeł?

2 maja obchodzimy  Dzień Flagi Rzeczypospolitej Polskiej. Nie jest to święto oznaczające wolne od pracy, ale wiele firm czy urzędów nie zmusza wtedy do przyjścia do biura. Także dlatego, że Dzień Flagi wypada między 1 a 3 maja, które są ustawowo wolne.

To święto zostało ustanowione w 2004 roku i nie ma, jak kilka innych, przedwojennych korzeni. Formalnie projekt odpowiedniej ustawy złożył poseł Edward Płonka, ale za pomysłodawcę tej inicjatywy uznaje się dziennikarza Andrzeja Zaporowskiego.

Płonka i Zaporowski od początku wskazywali na 2 maja i obecną nazwę święta. Taką propozycję przyjął Sejm, ale w kiedy sprawa trafiła do Senatu, to pojawiły się inne pomysły. Senatorowie uznali, że lepszą nazwą dla tego święta będzie Dzień Orła Białego. To jednak nie przeszło i Sejm odrzucił senacką poprawkę.

2 maja

Data 2 maja nie jest przypadkowa. Po pierwsze to dzień między świętami 1 i 3 maja i okazja do tego, aby świętować raz jeszcze, jest dobra. Jednak 2 maja ma także znacznie historyczne.

- 2 maja 1945 r. polscy żołnierze z 1. Dywizji Kościuszkowskiej zawiesili biało-czerwoną flagę na Kolumnie Zwycięstwa w Berlinie. Natomiast w czasach PRL właśnie tego dnia, po przypadającym 1 maja Święcie Pracy, obywatele mieli nakaz usuwania flag narodowych, by nie wisiały podczas nieuznawanego przez władze komunistyczne święta Konstytucji 3 maja – tłumaczy Senat.

Tu trzeba wspomnieć, że w PRL flagi były wywieszane na ulicy 1 maja i komunistycznej władzy bardzo zależało, abo barwy narodowe szybko zniknęły i aby ich już 2 maja nie było.

Dzień Flagi Rzeczypospolitej Polskiej jest stosunkowo młodym świętem, bo ma tylko 20 lat.

02.05.2024 Niedziela.BE // News4media / Fot. iStock

(ea)

1 Maja 

Dzisiejsza data jest wyjątkowa, ponieważ w języku potocznym utarła się jako święto. Dzisiaj obchodzony jest Międzynarodowy Dzień Solidarności Ludzi Pracy, popularnie zwany Świętem Pracy lub właśnie 1 Maja. Dla mojego pokolenia chyba na zawsze będzie kojarzyć się z pochodami pierwszomajowymi. Byłam wtedy małą dziewczynką i nie rozumiałam, o co tak naprawdę w tym wydarzeniu chodzi. Podobały mi się balony i ładnie ubrani ludzie. 

No właśnie, ale co ja tak naprawdę dziś wiem o tym święcie? W Polsce to dzień wolny od pracy. W Holandii zaledwie wspomina się o tym święcie.

Dlaczego jest obchodzone? Gdzie leży jego geneza? Popatrzyłam na kalendarz i zdałam sobie sprawę z tego, że nie znam odpowiedzi na żadne z tych pytań. Postanowiłam to zmienić.

Znalazłam informacje, że święto wprowadzono w 1889, by upamiętnić wydarzenia z pierwszych dni maja 1886, które miały miejsce w Chicago, w Stanach Zjednoczonych. Ale co się wtedy stało? Miałam przeczucie, że historia nie będzie pozytywna.

W owych czasach w Chicago ludzie pracowali w fatalnych warunkach. Płace były bardzo niskie a dwunastogodzinny dzień pracy był czymś normalnym. Moja dzisiejsza opowieść koncentruje się wokół firmy McCormick Harvester Co., której właściciel zamierzał zmodernizować swój zakład, co wiązało się ze zwolnieniem ogromnej liczby pracowników. To wszystko pociągnęło za sobą strajk robotników, którzy mieli dość złych warunków pracy, marnej płacy a teraz jeszcze zagrożenia, że nawet i to stracą. Ponadto zaczęto już w całym kraju prowadzić kampanię, która miała na celu wprowadzenia ośmiogodzinnego dnia pracy. Sytuacja była bardzo napięta.

Strajk na pierwszy rzut oka zakończył się sukcesem robotników, ponieważ właściciel fabryki zmuszony został do radykalnych ustępstw. Niestety bardzo szybko okazało się, że nie dotrzymał danego słowa, a nawet posunął się znacznie dalej, ponieważ w lutym 1886 zwolnił wszystkich pracowników i zatrudnił nową kadrę. Jak się można domyślać takie działania dolały tylko oliwy do ognia. Działacze związkowi rozpoczęli przygotowania do wielkiej demonstracji, która miała mieć miejsce właśnie 1 maja.

Wielu obawiało się tego pochodu, ponieważ spodziewano się rozlewu krwi. Owego dnia nic się nie stało, mimo że w manifestacji wzięło udział kilkadziesiąt tysięcy niezadowolonych osób.

Do pierwszych tragicznych wydarzeń doszło dwa dni później. Trzeciego maja zorganizowany został wiec, podczas którego doszło do bójki między wychodzącymi z zakładu McCormicka nowymi robotnikami a demonstrantami. Policjanci użyli rewolwerów i pałek. W wyniku tej interwencji zginęło prawdopodobnie pięciu robotników. Inne źródła podają, że były dwie ofiary śmiertelne. Wiele osób zostało postrzelonych a jeszcze więcej pobitych.

Policja nie uciszyła protestów, ponieważ już kolejnego dnia został zwołany kolejny wiec, który przebiegał bardzo spokojnie.

Dużą rolę odegrała wtedy pogoda, ponieważ z powodu obfitych opadów deszczu, na placu pozostało jedynie około 200 osób. Nie do końca wiadomo, co się stało, jaki był tego powód, ale w tym właśnie momencie na demonstrantów ruszyła policja. Na nic się zdały zapewnienia, że demonstracja jest pokojowa. Nagle w kierunku policjantów została rzucona bomba. Na miejscu zginął jeden funkcjonariusz a wielu zostało rannych. Niestety w odpowiedzi na wybuch, policjanci otworzyli ogień do demonstrujących. Do dziś nie wiadomo ilu protestujących straciło wtedy życie. Wiadomo jednak, że demonstrujący nie mieli broni palnej, jednakże wielu policjantów zostało postrzelonych. Historycy podejrzewają, że podczas ataku na demonstrantów panował tak ogromny chaos, że wielu policjantów zostało postrzelonych przez swoich kolegów.

To jednak nie koniec dramatycznej opowieści związanej z genezą dzisiejszego święta. W wyniku tych zajść doszło do ostrych represji skierowanych przeciwko działaczom związkowym. W końcu przed sądem stanęło osiem osób. Niepojęte jest to, że pięciu z oskarżonych nawet nie uczestniczyło w wiecu. Wszyscy zostali oskarżeni o zabicie policjanta, który zginął na miejscu w wyniku wybuchu. Żaden z oskarżonych nie spodziewał się wyroku, który został ogłoszony. Wszyscy zostali skazani na śmierć, mimo że oskarżenie nie miało żadnych obciążających ich dowodów. Jeden z oskarżonych odebrał sobie życie, czterech zostało powieszonych a pozostali skorzystali z prawa łaski i po 7 latach opuścili więzienie.

Dowiedziałam się, że obecnie historycy podejrzewają, iż bomba została rzucona przez policyjnego agenta.

Trzy lata po tych tragicznych wydarzeniach, czyli w 1889, uznano dzień 1 maja Świętem Pracy. Głównym celem święta było oddanie hołdu ofiarom zajść majowych.

Tak właśnie rozpoczęła się opowieść o dzisiejszym święcie.

Jako ciekawostkę dodam, że na ziemiach polskich pierwsze obchody Święta Pracy miały miejsce w 1890.

01.05.2022 Niedziela.BE // fot. Aliaksander Karankevich / Shutterstock.com

(as/kmb)